«Αν έχω
ένα μήλο κι εσύ έχεις ένα άλλο και ανταλλάξουμε αυτά τα μήλα, τότε εγώ κι εσύ
θα έχουμε και πάλι από ένα μήλο. Όμως
όταν εσύ έχεις μια ιδέα κι έχω κι εγώ μια ιδέα και τις ανταλλάξουμε, τότε καθένας
μας θα έχει δύο ιδέες»
Είπε αυτός ο λαλίστατος ο Τζώρτζ
Μπέρναρντ Σω κι εξήγησε πολύ καλά γιατί η επικοινωνία σου δίνει ένα πλεονέκτημα
επιβίωσης ή και καλύτερης διαβίωσης.
Έτσι ξεκίνησα αυτό το ιστολόγιο
και μετά κατάλαβα ότι μάλλον αποτελεί μονόλογο, καθώς βρίσκεται εντελώς έξω από
τη ρότα των συνηθισμένων διαδρομών κι αναζητήσεων στο διαδίκτυο κι οι ελάχιστοι
περαστικοί δεν αφήνουν σχόλια.
Ξεκίνησα να αναρτώ κείμενα το
2008 και 12 χρόνια μετά ανεβάζω την 20η μου ανάρτηση μετά από 5
χρόνια σιωπής. Γιατί σιωπή; Δεν φταίει η
καθημερινότητα, οι δουλειές, οι έγνοιες, η πανδημία και η κλιματική
αλλαγή. Δεν είναι ότι δεν είχα πράγματα
να πω. Εκφραζόμουν με το παραπάνω σε άλλα κανάλια επικοινωνίας, ανάμεσα σε αυτά
η επιστημονική έρευνα από κοινού με το σύντροφό μου, η συστηματική αρθρογραφία
μου στο περιοδικό Μελισσοκομικό Βήμα και η μοναχική αλλά γονιμοποιός ενασχόλησή
μου με την ποίηση. Το ιστολόγιο δε με καλούσε, άρχισα να το βλέπω όχι ως βήμα
πολιτικοκοινωνικού διαλόγου με πόλο την ευτοπία, αλλά σαν έναν προσωπικό
αποταμιευτικό λογαριασμό όπου καταθέτω τις σκέψεις που θα ήθελα να φυλάξω. Ίσως σαν οδοδείκτες των διαδρομών εξέλιξης
της σκέψης μου, της αντίληψής μου για τα πράγματα.
Πάντα πίστευα ότι ο δρόμος προς την ευτοπία θεμελιώνεται πάνω
σε μια φιλοσοφική και όχι ιδεολογική βάση. Ταυτόχρονα, μιας και δε νοείται
δρόμος χωρίς προορισμό, χωρίς κατεύθυνση,
είναι απόλυτα αναγκαίο ένα όραμα, μια σύλληψη του πως είναι η ευτοπία.
Σαν το μεσήλικα μικροαστό που δε
μπορεί να ονειρευτεί καν τις διακοπές -πόσο μάλλον το πώς θα ήθελε να ζει τη
ζωή του- πνιγμένος από τη ρουτίνα, τις υποχρεώσεις, τα χρέη, τους κάθε λογής
περιορισμούς (ακόμα και υγειονομικούς τα τελευταία χρόνια!) έτσι κι η κοινωνία
μοιάζει να μην μπορεί να δει πέρα από τη διαχείριση των τεράστιων προβλημάτων
που αντιμετωπίζει, από την οικονομική ύφεση και τη μετανάστευση και τους κάθε
λογής ρατσισμούς ως την κλιματική αλλαγή και την πανδημία.
Συγχωρέστε με αν δεν τα έβαλα όλα
ή δεν τα ιεράρχησα σωστά. Το θέμα δεν είναι ποιά είναι τα προβλήματα ή ποιό
είναι το πλέον σημαντικό αλλά το ότι η κοινωνία δεν βλέπει πέρα από τα
προβλήματα και το πώς θα τα διαχειριστεί (η κάθε ομάδα με βάση το συμφέρον
της). Δεν έχουμε οράματα πια και οραματιστές διανοητές. Δεν σκεφτόμαστε το πώς
θα είναι ο Νέος Κόσμος που αναζητούμε
αλλά πως δε θα βουλιάξει το καράβι μας εδώ που είμαστε.
Το «προσωπικό» είναι το κύτταρο
του «κοινωνικού» και της όποιας συλλογικής πολιτικής σκέψης. Όταν ο πολίτης δεν
ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή αλλά αγωνίζεται να επιβιώσει, η κοινωνία αντίστοιχα
κάνει το ίδιο. Και οι ιδεολογίες το ίδιο ακόμα και οι τέχνες και οι επιστήμες.
Γράφει η υπέροχη Ράντμιλα Ζυγούρη
για το δικό της πεδίο που είναι η ψυχανάλυση:
«Οι κοινωνίες μας πνίγονται από
έλλειψη ουτοπιών και η ψυχανάλυση ακολουθεί κατά πόδας. Δίχως ουτοπία, η
επιθυμία μαραίνεται. Η ουτοπία δεν είναι ούτε ένα καταχρηστικό υπερεγώ, ούτε
προάγγελος τρομοκρατίας όταν δεν προέρχεται από κάποια ανώτερη βαθμίδα. Δεν
λογοκρίνει. Είναι κίνητρο, ποίηση, πρόσκληση σε ταξίδι, ανάσα, η φωνή του
νομάδα που καλεί το παιδί όταν κάποιοι το κρατούν δέσμιο. Χωρίς φωτεινές
χίμαιρες, εκατό χρόνια μετά την ανακάλυψή της, η ψυχανάλυση δεν θα μπορεί να
μεταδοθεί και να επιβιώσει παρά μόνο υπό την αιγίδα μιας θανατηφόρας επανάληψης
ή αλλιώς θα καταλήξει σε φάμπρικα κλώνων των πιο λαμπρών, των πιο τρελών, των
πιο ευρηματικών δασκάλων που θα έχουν ξεπουλήσει την ιδιοφυΐα τους για να
αποκτήσουν απογόνους τεχνοκράτες.»[i]
Όπου «ψυχανάλυση» μπορείτε να
βάλετε επιστήμες, τέχνες, πολιτική, ιδεολογίες…
Ποια είναι η κατεύθυνση στον 21ο
αιώνα; Που είναι το όραμα και η επανάσταση; Στο να κατοχυρώσουμε αυτονόητα
πράγματα όπως ο σεβασμός στη διαφορετικότητα; Η προστασία των δικαιωμάτων των
μαύρων, των γυναικών, των ομοφυλόφιλων; Η προστασία του περιβάλλοντος; Η
προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, των δικαιωμάτων των μεταναστών; Δε
θα έπρεπε να τα έχουμε λύσει ήδη όλα αυτά στις δημοκρατικές μας κοινωνίες;
Τι ονειρεύονται τα παιδιά που έζησαν
την εποχή των μνημονίων, την εποχή της ελπίδας που ματαιώθηκε (με ευθύνη κυρίως
των ελπιδοφόρων πολιτικών που την έκαναν σύνθημα) και τώρα την εποχή της δεξιάς
«ανοικοδόμησης» εν τω μέσω πανδημίας; Τα
παιδιά που αναζητούν τη θέση τους σε έναν κόσμο που δεν τους υπόσχεται τίποτε
άλλο από φόβο και περιορισμούς. Οικονομικούς, κοινωνικούς, εργασιακούς και
-εσχάτως -υγειονομικούς.
Κι είναι κι ο ψηφιακός κόσμος. Άλλη μια μεζούρα για να μετρήσουν την επιτυχία και ιδίως την αποτυχία τους, με Likes και Clicks και Followers, σ’ έναν κόσμο όπου οι πολλοί είναι ακόλουθοι κάποιων λίγων επιδραστικών «προσωπικοτήτων».
Το θέμα για τους περισσότερους εφήβους
(και ενήλικες δυστυχώς) είναι να είναι εμφανίσιμοι και δημοφιλείς. Όχι ο εαυτός
τους. Πόσους ακόλουθους άραγε θα είχε σήμερα ο Σωκράτης με το γνῶθι σαὐτόν;
Αλλά δεν είναι αυτή η μόνη «παρενέργεια»
του ψηφιακού κόσμου. Εκτός από την προσωπικότητα και τη διαφορετικότητα, βάλλεται
καθημερινά και η αλήθεια, αυτό που
βιώνουμε ως πραγματικότητα. Η πανδημία του κορωνοϊού δεν είναι τίποτα μπροστά
στην πανδημία της παραπληροφόρησης. Πόσους θανάτους θα θρηνήσουμε λόγω
παραπληροφόρησης γύρω από τον ιό και τα εμβόλια; Πόσους θανάτους και πόσες κατεστραμμένες
ζωές θα μετρήσουμε αν πειστούμε ότι δε φταίμε εμείς για την κλιματική αλλαγή αλλά
οι ….ηλιακές κηλίδες;
Η αλήθεια είναι εκεί έξω, καμμιά φορά σε πλήρη θέα αλλά αρνούμαστε να την
δούμε πόσο μάλλον να την ψάξουμε. Δεν είναι αλήθεια αυτό που δε μας συμφέρει,
που δε μας βολεύει που δεν ταιριάζει στο
αφήγημά μας. Οι περισσότεροι σήμερα επιλέγουμε τι είναι αλήθεια και ποια είναι η πραγματικότητα, με βάση κάποια δικά μας κριτήρια, όπως
επιλέγουμε και τα υπόλοιπα στη ζωή μας. Όπως επιλέγουμε και ποια θέματα μας
αφορούν… Κι έτσι καταλήγουμε σε μια πραγματικότητα που όσο και να την
αρνιόμαστε μας καταπιέζει και που δεν μπορούμε να την αλλάξουμε ακριβώς γιατί
δε θέλουμε καν να την αντιληφθούμε.
Αν συμφωνείτε με κάποια από τα
παραπάνω σίγουρα θα θέλετε να ακούσετε και τι προτείνω να κάνουμε. Λυπάμαι. Δεν
έχω εγώ τις λύσεις για όλα αυτά. Δεν έχω λύσεις για όλους. Άλλωστε οι πιο σοφοί
γιατροί θεραπεύουν τους ασθενείς και όχι την ασθένεια. Δεν είμαι σοφή ούτε γιατρός
και βεβαίως δεν είμαι ….επιδραστική προσωπικότητα!
Τη λίγη ατομική γαλήνη που έχω
βρει την βρήκα ανταλλάσσοντας την ιδεολογία με τη φιλοσοφία και αναζητώντας την
αλήθεια. ιδίως για τα κίνητρά μου, γι’ αυτά που βρίσκονται πίσω από τις επιλογές
μου. Και φυσικά αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις συνέπειες των επιλογών μου.
Δεν είναι εύκολο. Δεν είναι διασκεδαστικό. Αλλά είναι …ικανοποιητικό. Περίπου.
Δεν μπορεί κανείς να δώσεις
συλλογικές λύσεις μόνος του, φίλοι που με διαβάσατε ως εδώ. Δεν μπορεί κανείς να
αγωνιστεί μόνος του για δικαιοσύνη και παιδεία και όλα τα πράγματα που
απαιτούνται για να θεμελιώσεις μια ευτοπία. Δεν μπορεί κανείς να κατέχει όλη τη γνώση και να δει όλες τις πλευρές
της πραγματικότητας. Κι αν μπορούσε δε θα έπρεπε να θέλει να το κάνει μόνος
του!
Προσπαθώ λοιπόν να μην τρέφω
βεβαιότητες αλλά ούτε και να αφήνω την
αβεβαιότητα να τρέφεται από μένα. Προσπαθώ να είμαι και να κάνω όλα αυτά που έγραφα πριν 5 χρόνια. Προσπαθώ να βρω τι θα γίνω όταν μεγαλώσω.
«Ο λογικός άνθρωπος προσαρμόζει τον εαυτό του στα μέτρα του κόσμου. Ο
παράλογος επιμένει να προσπαθεί να φέρει τον κόσμο στα δικά του μέτρα. Γι’ αυτό
κάθε πρόοδος εξαρτάται από τους παράλογους ανθρώπους», λέει αυτός ο
λαλίστατος ο Τζώρτζ Μπέρναρντ Σω και μάλλον έχει δίκιο.
Η δική μου λογική είναι η λογική
της φιλοσοφίας και της επιστήμης[ii],
η μέθοδος για να ελέγξεις αν κάτι ισχύει, αν είναι σωστό ή λάθος, αληθές ή
ψευδές. Είναι επίσης τρόπος επιβίωσης.
Με αυτή τη λογική παράλογο είναι
να αφήνει κανείς αυτόν τον όμορφο, γεμάτο ζωή κόσμο να χαθεί για τα κέρδη
ολίγων.
Το λογικό θα ήταν να προσπαθήσουμε
όχι μόνο να αποτρέψουμε τη δυστοπία μια διακεκαυμένης γης αλλά να επενδύσουμε στην πρόληψη όλων των φυσικών καταστροφών που ήδη έχουν αφανίσει μυριάδες μορφές ζωής, πέντε φορές στο παρελθόν αυτού του πλανήτη.
Το λογικό θα ήταν να βρούμε
θεραπείες για τις ασθένειες και τα γηρατειά. Τρόπους για να απολαύσουμε τη ζωή,
μια μεγάλη και γεμάτη και δημιουργική ζωή.
Το λογικό θα ήταν να ονειρευτούμε
τα άστρα.
Όπως είπε κάποιος πριν μερικά
χρόνια «λεφτά υπάρχουν». Λείπει η κοινή (με όλες τις σημασίες) λογική και το «παράλογο»
όραμα.
[i] Ο άγνωρος δεσμός. Για τη μεταβίβαση στην
ψυχανάλυση, τέσσερα κείμενα της Ράντμιλας Ζυγούρη με άξονα την ορμή της
ζωής και του έρωτα, Εκδότης: Κουκκίδα, 2016
